Eerder maakte ik melding van het boek van Hans von Lehndorff. Tegenwoordig zijn er meer boeken over wat Duitsers in de naoorlogse jaren in Oost-Pruisen hebben meegemaakt. Zwerfkind van Ingeborg Jacobs uit 2011 beschrijft het leven van Liesabeth Otto. Ze is in 1937 geboren in een dorpje bij Koningsbergen en maakte in 1944-1945 de verovering van Oost-Pruisen mee. Haar vader verbleef elders, haar moeder overleed door alle ontberingen en haar broer en zus verloor ze uit het oog.
Van haar 8e tot haar 16e jaar heeft ze, net als vele andere Duitse (half)wezen, rondgezworven in Oost-Pruisen en Litouwen, waarbij ze eenmaal is verkracht. Daarna heeft ze vanwege kleine vergrijpen twee jaar in een kinderstrafkamp gezeten, vier jaar in een volwassenstrafkamp en twee jaar in een gevangenis. Eens is ze door drie bewakers verkracht, met een zwangerschap als gevolg. Het kind heeft niet lang geleefd. Als volwassene heeft ze door heel de Sowjet-Unie gezworven; ruim 12 jaar woonde ze in Siberië, waar ze kort getrouwd is geweest en een dochter kreeg. Na een korte episode in West-Duitsland bij haar broer en vader, is ze uiteindelijk teruggekeerd naar Oost-Pruisen. Altijd weer botste ze op tegen een diepe afkeer van Duitsers. Sinds kort woont ze bij Hannover.
Onbegrijpelijk dat Liesabeth op de been is gebleven, want wat een schraal leven: al gauw geen ouderlijk huis meer, geen koestering van haar als kind, ook later weinig zorg en liefde voor haar, geen scholing, geen comfort. Haar hele leven heeft ze gezwoegd voor een minimaal bestaan. En toch kan ze verklaren: ‘Ik heb mijn hele leven het gevoel gehad dat de lieve God me de hand boven het hoofd heeft gehouden. Wat ook al ben ik hele vaak gevallen, er was altijd iemand die me vasthield.’
De ervaringen van Liesabeth maken het nog eens extra duidelijk dat ons praten over de economische crisis iets wrangs heeft, want waar hebben we het over. Voor de tv verklaarde een vrouw: ‘Ja, nu kunnen we niet meer drie keer met vakantie; dat wordt dus bikkelen.’ Luisterend naar Liesabeth’s verhaal realiseer ik me dat ik m’n hele leven lang het altijd wel heel erg goed heb gehad en dus geen enkele reden heb te zeuren over stappen terug.